14 lutego, w ten wyjątkowy dzień, zainaugurowaliśmy rok dedykowany 150-letniej obecności tramwajów w Gdańsku! To właśnie w 1873 roku na gdańskie tory wyjechały pierwsze tramwaje, napędzane siłą mięśni koni. Od dziś na gdańskich torach spotkać będzie można specjalnie oklejony na tę okazję tramwaj, który będzie przypominał mieszkańcom o tej ważnej rocznicy.

W 1873 roku, na ulice Gdańska wyjechały pierwsze tramwaje konne. Był to początek epoki wagonów szynowych w naszym mieście. Przełom XIX i XX przyniósł rewolucję jakościową – 1896 roku rozpoczęto wdrażanie tramwaju elektrycznego – szybszego i efektywniejszego. Tramwaje zasilane prądem elektrycznym pojawiały się w kolejnych zakątkach miasta. Stawały się coraz większe i szybsze. Dziś niskopodłogowa, przyjazna pasażerom flota tramwajowa przemierza Gdańsk pokonując rocznie około 15 mln kilometrów.

– Dokładnie 22 czerwca będziemy obchodzili 150. rocznicę pojawienia się pierwszych tramwajów na ulicach Gdańska – mówiła Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. – Początkowo było to 18 pojazdów konnych, które jeździły na 9-kilometrowej trasie Targ Sienny – Oliwa. Dzisiaj mamy niemal 63 km tras tramwajowych, a po otwarciu Nowej Warszawskiej, będzie to już 65 km. Tylko w tej kadencji, od 2018 roku do dzisiaj, zainwestowaliśmy w sumie ponad 700 milionów złotych w zakup 30 nowych tramwajów, modernizację linii tramwajowych, m.in. tej prowadzącej na Stogi, a także w budowę nowych, jak linia w alei Pawła Adamowicza, czy właśnie będąca na ukończeniu Nowa Warszawska. Każdego roku na całą komunikację publiczną wydajemy ponad 600 milionów złotych – dodała prezydent.

Początki napędzane siłą mięśni koni
Gdy w 1871 roku podpisywano pierwszą koncesję na budowę i eksploatację tramwaju konnego na trasach z Targu Siennego do Św. Wojciecha i z Targu Siennego do Oliwy niewiele miast w Europie mogło się pochwalić tak nowoczesnym, jak na tamte czasy, środkiem komunikacji miejskiej. Dzięki temu Gdańsk dość wcześnie dołączył do prestiżowego grona miast posiadających ten typ komunikacji.

22 czerwca 1873 roku pierwsze tramwaje konne w Gdańsku rozpoczęły regularne kursy na trasie Targ Sienny – Oliwa. Trasa ta mierzyła 9,3 km i biegła przez Targ Rakowy, ul. 3 Maja, przez istniejącą wówczas Bramę Oliwską i dalej al. Zwycięstwa, al. Grunwaldzką do skrzyżowania z ul. Pomorską w Oliwie, gdzie była zajezdnia. Na jednotorowej trasie urządzono 11 mijanek i 23 przystanki. Dwutorowe były jedynie krótkie odcinki prowadzące nad fosą i przez Bramę Oliwską oraz na Targu Siennym. W renomowanej fabryce w Hamburgu do obsługi linii zamówiono 18 nowoczesnych wagonów. W trzynawowej hali w nowo wybudowanej zajezdni w Oliwie znajdowała się przestronna stajnia dla ponad stu koni.

Elektryfikacja i rozwój komunikacji tramwajowej

Przełom XIX i XX wieku przyniósł rewolucję jakościową, w 1896 roku rozpoczęto wdrażanie tramwaju elektrycznego, szybszego i efektywniejszego. Pierwsze, regularne połączenia tramwajów elektrycznych rozpoczęły się 12 sierpnia 1896. Uruchomiono wówczas trasę z Targu Siennego do Oruni i z Nowych Ogrodów do Emaus. A 27 sierpnia 1896 otwarto trasę z Długiego Targu do Wrzeszcza i Strzyży Dolnej. 3 grudnia 1896 z Długiego Targu ruszyły tramwaje w kierunku Bramy Żuławskiej i Dolnego Miasta. Tego samego dnia funkcjonowanie rozpoczęła zelektryfikowana linia z ul. Toruńskiej do Targu Rybnego. Po zakończeniu elektryfikacji sieci, w roku 1896 łączna długość tras tramwajowych wynosiła 16,5 km. W 1899 rozpoczęto budowę nowej trasy tramwajowej ze Strzyży Dolnej do Oliwy, którą otwarto 8 maja 1901. W latach 1900-1903 uruchomiono etapami dwie nowe trasy tramwajowe z Brzeźna do Wrzeszcza przez obecną ul. Chrobrego oraz z Brzeźna przez Nowy Port i tereny stoczniowe do Żurawia.

Istotnym momentem w historii gdańskich tramwajów była wiosna 1914. Wówczas wprowadzono numeryczne oznaczenie linii tramwajowych, w miejsce dotychczasowych kolorowych tarcz i tablic z nazwą przystanku końcowego. Bezpośrednio przed wybuchem I wojny światowej gdańska sieć linii tramwajowych liczyła 10 linii (z numeracją od 1 do 10). Taka sama liczba linii funkcjonowała w 1918.

– Jeżeli miałbym wymienić dwa najważniejsze wydarzenia w historii gdańskich tramwajów, to przede wszystkim jest to, nie elektryfikacja tramwajów, ale komunalizacja zakładu, która nastąpiła w 1921 roku. Od 1872 do 1921 był to bowiem zakład prywatny – mówił Sebastian Zomkowski, dyrektor ZTM. – Władze miasta w tamtym czasie zdiagnozowały, jak ważne są tramwaje dla życia gospodarczego miasta. Drugim, najważniejszym wydarzeniem jest przede wszystkim akcesja do Unii Europejskiej. Wejście do Unii Europejskiej i nowe środki unijne spowodowały, że mogliśmy odnowić tabor oraz rozbudować infrastrukturę, budować kolejne trasy – dodał.

Odbudowa z gruzów
Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. sieć trakcyjna przestała istnieć, torowiska były poważnie uszkodzone przez pociski artyleryjskie, żaden wagon nie był zdatny do ruchu. W kwietniu 1945 roku, od razu po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy infrastruktury tramwajowej. Sukcesywnie przywracano do ruchu trasy tramwajowe. Budowano też nowe. W 1946 r. wybudowano trasę z Oliwy do Sopotu, dzięki temu tramwaje mogły kursować z Sopotu przez Oliwę do Śródmieścia Gdańska. Połączenie Oliwy z Sopotem zostało zlikwidowane w 1961 r. z powodu przejęcia większości pasażerów przez Szybką Kolej Miejską. W 1949 r. gdańskie tramwaje przewiozły 46,5 mln pasażerów. W 1951 r. ruszyły dostawy dla Gdańska pierwszych po wojnie, fabrycznie nowych tramwajów produkcji krajowej, należących do generacji wagonów klasycznych N.

Kultowe Stopiątki i niskopodłogowe Orły
W latach 70. XX. wieku symbolem dekady Gierka stała się „Stopiątka”, czyli tramwaj typu 105N  pochodzący z chorzowskiej fabryki Konstal. Pierwsza „Stopiątka” trafiła do Gdańska 5 marca 1975 roku. Dokładnie 46 lat później – 5 marca 2021 ta najliczniejsza w historii grupa pojazdów eksploatowanych w grodzie nad Motławą zakończyła swoją misję na gdańskich torach. Od pierwszej dostawy do Gdańska trafiły aż 272 takie wagony przeznaczone do obsługi linii pasażerskich oraz dwa gospodarcze.

W 1997 r. do gdańskiej floty dołączyły dwa nowe, trzyczłonowe tramwaje Konstal 114Na – nazywane przez pracowników i pasjonatów komunikacji miejskiej „orłami”. Wśród floty 105Na wyróżniały się niskopodłogowym, środkowym członem. Kolejnym krokiem ku nowoczesności był zakup czterech trzyczłonowych wozów typu NGd99 rodziny Citadis.

Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej
31 maja 2001 r. Rada Miasta Gdańska przyjęła Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej (GPKM), na który złożyły się plany modernizacji i rozbudowy gdańskiej sieci tramwajowej, budowy węzłów przesiadkowych i zakup nowoczesnego taboru. W 2004 r. Zakład Komunikacji Miejskiej przekształcony został z zakładu budżetowego w spółkę prawa handlowego, rozdzielając równocześnie sferę organizacji od wykonywania usług przewozowych.

W ramach Gdańskiego Programu Komunikacji Miejskiej, ze wsparciem środków unijnych, zmodernizowanych, wyremontowanych i przebudowanych zostało kilkadziesiąt kilometrów torowisk i sieci trakcyjnych. Powstały także nowe linie tramwajowe, w tym do dzielnicy Chełm, do nowej pętli Łostowice-Świętokrzyska, do Ujeściska, a także na odcinku od pętli Siedlce do przystanku Brętowo Pomorskiej Kolei Metropolitalnej. Ponadto zakupionych zostało kilkadziesiąt nowych tramwajów. Powstały dojazdy do przystanków PKM i węzły integracyjne, parkingi „park & ride” oraz „bike & ride”.

Gdańska flota przyjazna pasażerom
Obecnie gdańska flota jest w 100 procentach niskopodłogowa. Tylko w ciągu ostatnich lat zasiliło ją 70 nowoczesnych tramwajów Pesa Swing i Pesa Jazz Duo. Dzięki tym inwestycjom możliwe było wycofanie z ruchu ostatnich pojazdów wysokopodłogowych, które funkcjonują jeszcze w innych miastach.

Od 5 marca 2021 roku wszystkie gdańskie linie obsługiwane są wyłącznie przez tramwaje niskopodłogowe. Z ruchu wycofane zostały wówczas ostatnie wysokopodłogowe tramwaje Konstal 105N. Gdańsk jest pierwszym polskim miastem, spośród tych w których komunikacja tramwajowa funkcjonuje nieprzerwanie, które oferuje pasażerom w pełni niskopodłogową flotę tramwajową. Gdańsk był także pierwszym dużym miastem, które pochwalić mogło się w 100 procentach niskopodłogową flotą autobusową. Ostatni autobus wysokopodłogowy Gdańsk pożegnał 31 stycznia 2009 roku.

Gdańska flota tramwajowa to obecnie 141 pojazdów. Za ich sterami zasiada ponad 300 motorniczych, w tym blisko 100 pań motorniczych.
– Gdańskie tramwaje pokonują rocznie 15 milionów kilometrów, co oznacza, że około 375 razy w ciągu roku okrążamy Ziemię na wysokości równika. Te liczby świadczą o tym, jak rozbudowana jest oferta przewozowa w Gdańsku. Inwestujemy w nowe pojazdy. Ponadto cały czas sukcesywnie modernizujemy także naszą flotę. W tej kadencji zmodernizowaliśmy już 37 tramwajów, na co wydaliśmy ponad 75 milionów złotych. W tym roku planowana jest modernizacja kolejnych 14 tramwajów – mówił Piotr Borawski, zastępca prezydent Gdańska ds. przedsiębiorczosci i ochrony klimatu.

W ramach gruntownych modernizacji tramwaje wyposażane są w szereg nowoczesnych rozwiązań przekładających na komfort jazdy pasażerów. Pasażerowie otrzymują komfort podróży porównywalny do tego, który oferują najnowsze tramwaje. Prowadzone są także naprawy główne tramwajów Pesa Swing. Zakres działań jest bardzo szeroki – tramwaje po kompleksowych pracach na tory wracają jak nowe.  Naprawy główne obejmują każdy element składowy tramwajów – od dachu poprzez wnętrze, czyli przedziały pasażerskie i kabiny motorniczych, nadwozia – zewnętrzne części pojazdów, po podwozie. Działania te przekładają się na wysoki komfort podróży pasażerów i niezawodność pojazdów.

– Gdańsk z dumą zapisuje nowe karty historii gdańskich tramwajów i pielęgnuje pamięć o niej – mówi prezes Gdańskich Autobusów i Tramwajów Maciej Lisicki. – Gdańsk ma swoją flotę pojazdów zabytkowych, w tym unikatowy na skalę światową tramwaj konny z 1873r., a także tramwaje Bergmann z 1927 r,. Ring z 1930 r., Konstal N z 1952 r., Konstal 102Na z 1970 r,. Konstal 105N z 1977 r., czy trzywagonowy Konstal 105Na z 1982 r. Tramwaje z zabytkowej floty są atrakcją ważnych w życiu miasta wydarzeń i przestrzenią wielu projektów społecznych.

150-lecie gdańskich tramwajów
W trakcie całego 2023 roku, w ramach 150-lecia gdańskich tramwajów, w mieście odbywać się będzie szereg aktywności, które będą przypominać o tej ważnej dla naszego miasta rocznicy. M.in. przez cały rok będziemy na gdańskich torach spotykać będziemy specjalnie na tę okoliczność oklejony tramwaj.  W planach na ten rok także m.in. przejazdy pojazdami z historycznej floty GAiT, a także festyn rodzinny.